ऑटिझम समस्या: प्रकार, कारणे, लक्षणे आणि उपाययोजना

Dr Santosh Prabhu July 16, 2024

मेंदूची वाढ योग्यरीत्या होत नसल्याने लहान मुलांना अनेक समस्या सतावताना दिसून येत आहेत. ऑटिझम ही त्यापैकीच एक समस्या आहे. ऑटिझमची स्थिती तेव्हा निर्माण होते जेव्हा वाढत्या वयानुसार मुलाची बौद्धिक क्षमता वाढत नाही. हि समस्या सामान्य आहे का तर तसे नाही. ही समस्या दुर्मिळ असून प्रत्येकी शंभर पैकी एकाच मुलात आढळते. ज्या मुलांना ऑटिझम समस्या असते त्याच्या वागण्यात वेगळेपण दिसून येते कारण त्यांचा मेंदूची पुरेशी वाढ झालेली नसते. ही समस्या जास्त गंभीर आणि जीवघेणी नसली तरी या समस्येमुळे आयुष्यात मोठ्या अडचणींना तोंड द्यावे लागू शकते. ऑटिझमची लक्षणे सहसा वयाच्या 3 वर्षे आधीच दिसू लागतात. ही समस्या मुलगा व मुलगी कोणालाही होऊ शकते. या समस्येशी लढणाऱ्यांना कधीकधी एपीलेप्सी, डिप्रेशन, एन्क्झायटी आणि हायपरएक्टीव्हीटी डिसऑर्डर यांचाही सामना करावा लागतो.

ऑटिझमचे प्रकार

ऑटिस्टिक डिसऑर्डर (Autistic disorder)

ऑटिस्टिक डिसऑर्डर हा ऑटिझमचा एक प्रकार आहे ज्यात मुलाची बोलण्याची क्षमता कमी होते. सोबतच लोकांमध्ये मिसळणं, बोलणं आणि वागण्याच्या सवयींमध्ये अडचणी येतात. पण या अडचणींचे स्वरूप वेगवेगळ्या व्यक्तींमध्ये वेगवेगळे असू शकते.

रेट्स डिसऑर्डर (Rett's Disorder)

ऑटिझमच्या या प्रकारामध्ये सुरुवातीला हात आणि पायांच्या हालचालींमध्ये अडचण येते किंवा विचित्र हालचाली सुरू होतात. बोलण्याचे कौशल्य देखील खराब होते आणि लोकांमध्ये मिसळण्याचा आत्मविश्वास कमी होतो.

अस्परगर्स सिंड्रोम (Asperger's Syndrome)

हा ऑटिझमचा दुसरा एक प्रकार आहे. यात बोलण्याची अडचण नसते पण लोकांमध्ये मिसळण्याचे कौशल्य थोडे कमकुवत असू शकते. ह्या प्रकाराने ग्रस्त असणाऱ्या मुलांना विशिष्ट आवडी निवडी असतात आणि त्यांच्या रुटीन मध्ये बदल करणे त्यांना आवडत नाही.

चाईल्डहूड डिसइन्टिग्रेटिव्ह डिसऑर्डर (CDD)

हा ऑटिझमचा एक दुर्मीळ प्रकार आहे. यामध्ये मुलं सुरुवातीला अगदी सामान्य असतात पण नंतरच्या काळात बोलणे, खेळणे आणि शिकणे यामध्ये अचानक मागे पडतात.

ऑटिझमची कारणे

काही प्रमुख कारणांवर नजर टाकूया

कधी कधी जेनेटिक कारणांमुळे मुलाच्या वाढीवर परिणाम होऊन त्याला ऑटिझम ही समस्या होऊ शकते.
ज्या स्त्रियांना गरोदरपणात भरपूर स्ट्रेस येतो किंवा ज्यांची शारीरिक क्षमता कमजोर असते अशा स्त्रियांच्या बाळांमध्ये ऑटिझमची समस्या वाढू शकते.
मेंदूच्या वाढीसाठी आवश्यक असणारे केमिकल्स जसे की सेरोटोनीन, डोपामाईन आवश्यक प्रमाणात निर्माण न झाल्यास ही समस्या उद्भवू शकते.
जर नऊ महिने पूर्ण होण्याआधीच बाळाचा जन्म झाला तर त्याला ऑटिझम होण्याचा धोका असतो.
मुलांसोबत क्वालिटी टाईम न घालवल्यासही हळूहळू ऑटिझमची समस्या निर्माण होऊ शकते.

ऑटिझमची लक्षणे

लहान मुले साधारणपणे एका वर्ष पूर्ण होण्याच्या आधीच रांगू लागतात, हसतात, बोलायचा प्रयत्न करतात. आपल्या पालकांना प्रतिसाद देतात. पण या गोष्टी दिसत नसल्यास तो ऑटिझमचा संकेत असू शकतो. याशिवाय ऑटिझमची अन्य काही लक्षणे आहेत;

बौद्धिकदृष्ट्या परिपक्व नसणे
कोणालाही न भेटता एकटे राहणे
डोळ्यात थेट न पाहणे, न बोलणे
इतरांसोबत मिसळण्याची इच्छा नसणे
एकच गोष्ट पुन्हा पुन्हा करणे
कोणतीही भावना व्यक्त न करणे
आवाजांकडे दुर्लक्ष करणे
नीट बोलता न येणे आणि विनाकारण रडणे

मुलांची योग्य वाढ व्हावी म्हणून त्यांना खालील पदार्थ खायला द्या

कुपोषण टाळण्यासाठी बाळाला पहिले सहा महिने फक्त आईचे दुध दिले पाहिजे.
निरोगी वाढीसाठी लहानपणापासूनच मुलांना पौष्टिक आहार देणे अत्यंत आवश्यक आहे. यामुळे मुलांमध्ये प्रतिकारशक्ती वाढते आणि त्यांना मानसिक व शारीरिक वाढीची संधी मिळते.
दैनंदिन आहारात कार्बोहायड्रेट, प्रोटीन, फॅट्स, व्हिटॅमिन्स, मिनरल्स आणि फायबर पुरेशा प्रमाणात आहेत याची खात्री करा.
मुलांचे स्नायू मजबूत ठेवण्यासाठी झिंक (Zinc) आणि (Iron) लोहयुक्त पदार्थ जास्त प्रमाणात द्यावे.
फुलगोबी, ब्रोकोली, मिरपूड आणि हिरव्या पालेभाज्या, भोपळ्याच्या बिया, अंडी आणि मांस मुलांच्या वाढीस मदत करतात.
संत्री, रताळे, अननस, पेरू, स्ट्रॉबेरी, पपई आणि इतर प्रकारची फळे द्यावीत.
बीन्स, शेंगा, मशरूम आणि सूर्यफुलाच्या बिया, ज्यात सेलेनियमचे प्रमाण जास्त आहे ते, लहान मुलांना द्यावे.
मुलांना अँटिऑक्सिडंट्स आणि व्हिटॅमिन-ई समृध्द अन्न खायला दिल्याने त्यांची मज्जासंस्था मजबूत होतेच पण प्रतिकारशक्तीही वाढते.
Vitamin K2 समृद्ध अन्न दिल्यास मुलांची हाडे मजबूत होतात.

ऑटिझम होऊ नये म्हणून काय करावे?

सर्वप्रथम रेग्युलर प्रेग्नन्सी टेस्ट कराव्यात आणि गर्भाशयातील बाळाच्या वाढीचे नियमित निरीक्षण देखील करावे.
गरोदरपणात सकस आहार घेण्यासोबतच स्ट्रेस कमी करण्यासाठी व्यायामही करायला हवा.
धूम्रपान, अल्कोहोल आणि ड्रग्ज सेवन टाळावे.
डॉक्टरांनी सांगितल्यानुसार काही सप्लीमेंटरी डायट घेऊन ऑटिझमचा धोका कमी केला जाऊ शकतो.
गरोदरपणात प्रदूषणापासून दूर राहावे.
गरोदर महिलांनी विशिष्ट प्रकारच्या रोगांसाठी लसीकरण घेणे अनिवार्य आहे.
बाळाच्या वागण्यात, बोलण्यात काही विचित्र गोष्टी दिसल्यास वेळीच डॉक्टरांना दाखवावे.

ऑटिझम ही समस्या मुलावर नीट लक्षण ठेवल्यास वेळीच रोखली जाऊ शकते आणि त्यावर वेळीच प्राथमिक उपचार केले जाऊ शकतात. यासाठी मुलांसोबत अधिकाधिकवेळ घालवून त्यांना मानसिक आणि बौद्धिकदृष्ट्या सक्षम करण्यावर भर द्यावा.